Αντικείμενο του παρόντος είναι η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός στα άτομα με αναπηρία. Σε συνέχεια της υπερδεκαετούς οικονομικής κρίσης που έπληξε τη χώρα, η υγειονομική συνθήκη της πανδημίας και οι επακόλουθες δραματικές επιπτώσεις στην οικονομία έθεσαν εκ νέου στο στόχαστρο τα πλέον ευάλωτα στρώματα της κοινωνίας, και ιδιαίτερα τα άτομα με αναπηρία και χρόνιες παθήσεις και τις οικογένειες τους. Τα άτομα με αναπηρία υπήρξαν μεταξύ αυτών που βίωσαν αντικειμενικά με τον πιο σκληρό τρόπο την οικονομική κρίση. Οι οριζόντιες περικοπές που σημειώθηκαν σε μισθούς και συντάξεις ως αποτέλεσμα των μνημονιακών πολιτικών, ήταν ιδιαίτερα επώδυνες για τα άτομα με αναπηρία ή/ και χρόνιες παθήσεις, λαμβάνοντας υπόψη και το πρόσθετο κόστος διαβίωσης που αντιμετωπίζουν λόγω της αναπηρίας. Κατά τη διάρκεια της πανδημικής κρίσης, με τις ανυπολόγιστες οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες της στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, τα άτομα με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και τα μέλη των οικογενειών τους δεν έγιναν αποδέκτες καμίας μορφής κρατικής ενίσχυσης, γεγονός που δυσχέραινε ακόμη περισσότερο την πρόσβαση τους σε ένα ανεκτό επίπεδο διαβίωσης. Οι εξελίξεις της τελευταίας διετίας με τον πόλεμο στην Ουκρανία, την ενεργειακή και πληθωριστική κρίση έθεσαν πρόσθετες απειλές στις συνθήκες διαβίωσης όλων των πολιτών και των ατόμων με αναπηρία στη χώρα μας.
Σε αυτό το δυσχερές για την κοινωνία πλαίσιο, στο παρόν δελτίο, αναλύονται συγκριτικά τα δεδομένα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού στον πληθυσμό των ατόμων με και χωρίς αναπηρία για το έτος 2022, με περίοδο αναφοράς εισοδήματος το 2021, και αποτυπώνονται οι διαχρονικές μεταβολές το διάστημα 2015-2022.
Πηγή των δεδομένων αποτελεί η δειγματοληπτική Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών (EU-SILC -Statistics on Income and Living Conditions) της Eurostat, που διενεργείται στην Ελλάδα από την Ελληνική Στατιστική Αρχή, και αποτελεί τη βασική πηγή αναφοράς των συγκριτικών στατιστικών για την κατανομή του εισοδήματος και τον κοινωνικό αποκλεισμό σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Ειδικότερα, εξετάζεται ο σύνθετος δείκτης «Πληθυσμός σε κίνδυνο φτώχειας ή σε κοινωνικό αποκλεισμό», ο οποίος αποτελεί δείκτη αναφοράς σε επίπεδο Ε.Ε. για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, και αναλύονται και οι επιμέρους συνιστώσες που τον απαρτίζουν.
Ωστόσο, επισημαίνεται ότι, το 2021 ο δείκτης «πληθυσμός σε κίνδυνο φτώχειας ή σε κοινωνικό αποκλεισμό» αναθεωρήθηκε από την Eurostat, στο πλαίσιο της νέας Στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Europe 2030». Πιο συγκεκριμένα, αναθεωρήθηκε ο τρόπος υπολογισμού της συνιστώσας του δείκτη «Ποσοστό ατόμων με σοβαρές υλικές στερήσεις», ενώ μετονομάστηκε σε «Ποσοστό ατόμων με σοβαρές υλικές και κοινωνικές στερήσεις». Επίσης τροποποιήθηκε η μεθοδολογία υπολογισμού της συνιστώσας του δείκτη «Ποσοστό ατόμων που διαβιούν σε νοικοκυριά με χαμηλή ένταση εργασίας».
Αξίζει να σημειωθεί ότι, η αναθεωρημένη μέθοδος υπολογισμού του δείκτη μειώνει σημαντικά τις ποσοτικές εκτιμήσεις του φαινομένου της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον προηγούμενο τρόπο υπολογισμού (Europe 2020), το 2022 το ποσοστό του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας που βρίσκονταν σε κίνδυνο φτώχειας ή σε κοινωνικό αποκλεισμό ήταν 29,1%, ενώ σύμφωνα με τη νέα μέθοδο υπολογισμού εκτιμάται σε 26,3% (Europe 2030) .
Λόγω λοιπόν της πρόσφατης αυτής αναθεώρησης, τα δεδομένα που παρουσιάζονται σε αυτό το δελτίο δεν έχουν ευθεία συγκρισιμότητα με στοιχεία προηγούμενων δημοσιεύσεων του Παρατηρητηρίου (Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την αναθεώρηση του δείκτη βλ. Παράρτημα).
Αναλυτικότερα, προκειμένου να αποτυπωθεί το βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού, στον δείκτη λαμβάνονται υπόψη: ο κίνδυνος φτώχειας σε όρους ονομαστικού εισοδήματος (Ποσοστό πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας), οι υλικές και κοινωνικές στερήσεις που αντιμετωπίζουν τα νοικοκυριά (Ποσοστό πληθυσμού με σοβαρές υλικές και κοινωνικές στερήσεις), καθώς και η ένταση της εργασίας των μελών των νοικοκυριών (Πληθυσμός που διαβιεί σε νοικοκυριά με χαμηλή ένταση εργασίας).
Στην Έρευνα αναφοράς η πληθυσμιακή ομάδα των ατόμων με αναπηρία προσεγγίζεται στατιστικά με τον δείκτη GALI (Global Activity Limitation Index). Πρόκειται για έναν έμμεσο δείκτη προσδιορισμού της αναπηρίας, ο οποίος βασίζεται στην αυτοαναφορά περιορισμού της συνήθους δραστηριότητας του ατόμου, εξαιτίας προβλημάτων υγείας.
Κατά το έτος 2022 η έρευνα διενεργήθηκε σε τελικό δείγμα 10.202 νοικοκυριών και σε 22.317 μέλη των νοικοκυριών αυτών, εκ των οποίων 19.481 ηλικίας 16 ετών και άνω. Ο μέσος όρος μελών υπολογίστηκε ανά νοικοκυριό σε 2,2 .
ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΘΕΜΑΤΩΝ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ
Το Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ.), εφεξής «Παρατηρητήριο» με αντικείμενο την επιστημονική καταγραφή, τη μελέτη και την έρευνα σε θέματα αναπηρίας, στοχεύει στο να καθιερωθεί ως βασική πηγή πληροφόρησης για τις εξελίξεις στο πεδίο της αναπηρίας. Συγκεντρώνοντας και αναλύοντας δεδομένα και πληροφόρηση από εγχώριες και διεθνείς πηγές, το Παρατηρητήριο συμβάλλει στην παρακολούθηση, στην προστασία και στην προώθηση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και των οικογενειών τους.
Βασικός πυλώνας στη δραστηριότητα του Παρατηρητηρίου, αποτελεί η συγκέντρωση και η ανάλυση στατιστικών δεδομένων σε βασικούς τομείς που αφορούν στις συνθήκες διαβίωσης και στα εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία και χρόνιες παθήσεις ως προς την άσκηση των δικαιωμάτων τους.
Επιπρόσθετα, το «Παρατηρητήριο», καλείται να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των εθνικών στατιστικών για την αναπηρία. Με τον νόμο ν.4488/2017, το Παρατηρητήριο της Ε.Σ.Α.μεΑ. θεσμοθετείται ως ο βασικός συνομιλητής της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής και των λοιπών φορέων του Ελληνικού Στατιστικού Συστήματος αναφορικά με την υποχρέωσή τους να αναπτύσσουν, να παράγουν και να διαδίδουν επίσημες στατιστικές σχετικά με τα άτομα με αναπηρία. Ειδικότερα, προβλέπεται ότι για τους σκοπούς του σχεδιασμού των ως άνω στατιστικών και της διάχυσης των παραγόμενων δεδομένων, οι αρμόδιοι φορείς τελούν σε διαβούλευση με το Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ.).
Στο πλαίσιο υλοποίησης της Δράσης 1.2 (Π.Ε.2) του Υποέργου 1 της Πράξης «Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας» που υλοποιεί η Ε.Σ.Α.μεΑ. στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» με τη συγχρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ) και εθνικών πόρων, το Παρατηρητήριο συντάσσει και δημοσιεύει σε τακτά χρονικά διαστήματα δελτία στατιστικής πληροφόρησης αφιερωμένα σε συγκριμένα θεματικά πεδία, όπου παρουσιάζει τα σημαντικότερα ευρήματα και τάσεις όπως αυτά προκύπτουν μέσω της επεξεργασίας των διαθέσιμων στατιστικών στοιχείων.
Για περισσότερες πληροφορίες για το Έργο, απευθυνθείτε στην Ιστοσελίδα του Έργου: www.paratiritirioanapirias.gr
